Aziz Basileios Kilisesi

Aziz Basileios kilisesi, daha önceleri Vrathes (Yunanca “kayalık yer”) olarak anılan, Mustafapaşa’nın kuzeyindeki Beyderesi Vadisi’nin doğu yamacında bulunmaktadır. Yıkılma tehlikesi nedeniyle 2012 yılında ziyarete kapatılan kilisenin bir kısmı, 2018 yılında yapının bir bölümünün kaya parçasından koparak vadiye doğru uçması sonucu yok olmuştur. Kilisenin tam olarak ne zaman yapıldığı bilinmemektedir ancak, kilisedeki duvar resimlerinde 1902 ve 1915 tarihlerine rastlanmıştır. Buna göre kilise en geç 20. yüzyılın başına tarihlendirilebilir.

Aziz Basileios kilisesi, farklı bölümlerden oluşan bir yapı topluluğu şeklindedir. Kilise, vadinin üst kısmındaki yamaçta, günümüz toprak seviyesinin altındaki kayaya oyulmuş farklı kotlardaki mekanlardan oluşmaktadır. Arşiv kaynaklarında kiliseden, “üç katlı bir korunağı/sığınağı olan Basileios Kilisesi” olarak bahsedilmektedir. Kilise orta kotta yer almaktadır. Sığınak, yapıyı oluşturan kotların en altında bulunuyor olmalıydı.

Yapıya giriş, sonradan betonarme olarak yapılmış dikdörtgen bir kapının olduğu vadinin üstünden sağlanmaktaydı. Burada, beşik tonoz örtülü bir sahanlık bulunmaktaydı. Sahanlığın devamındaki, üzeri beşik tonoz örtülü merdivenli bir mekândan da kilisenin olduğu orta kota geçilirdi.  Burada ilk olarak şapel olduğu düşünülen yan yana iki şapel bulunur. Onların güneydoğusunda ise, ikişer paye dizisiyle ayrılmış iki apsisli Aziz Basileios Kilisesi vardır. Kaynaklarda, kilisenin üç ayrı azize ithaf edildiği belirtilmektedir. Buna göre, yekpare payelerle üç bölüme ayrılan kilisenin ortasındaki ana nef, Aziz Basileios’a adanmıştı. Sağdaki nef Aziz Demetrios’a, soldaki ise Aziz Eleutherios/Eleftherios’a ithaf edilmişti. Yapı topluluğundaki ana kilise Aziz Basileios kilisesiydi.

Aziz Basileios Kilisesi, özellikle bünyesinde barındırdığı duvar resimleriyle gerek Mustafapaşa’da gerekse bölgedeki Osmanlı döneminde yapılmış diğer kiliseler arasında özel bir yere sahiptir. Diğer kiliselerde Basileios örneğinde olduğu kadar yoğun ve iyi korunmuş resim bulunmamaktadır. Üstelik kilisede, köyün en önemli ressamlarından ikisinin imzasıyla yapılmış resimlere rastlanmaktadır. Bunlar, Georgiou Iordanidou (1915 tarihi ile) ve Kostis Meletiadis’tir (1902 tarihi ile).

Yapıya ismini veren aziz, “Kapadokyalı Babalar” olarak bilinen isimler arasında en iyi tanınan ve grubun en yaşlısı olan “Kayserili Büyük Basileios”tur. Azizin ayrıca, Sinasoslu Rumlar tarafından “Tanrıya dualarını ulaştıracak bir elçi” de sayıldığı belirtilmektedir. Köyde Vasilios ve Vasiliki isimleri, bu azize saygıdan dolayı çocuklara verilen çok yaygın bir isimdir. Aziz Vasilios’u anma günü olan 1 Ocak’ta Sinasos’ta o gün kasabanın bütün kiliselerinde çok özel bayramlarda yapılan uzun bir ayin töreni yapılırdı.