Gomeda Vadisi

Mustafapaşa’nın yaklaşık 2 km güneybatısında bulunan vadi, bugün Gomeda Vadisi olarak bilinmektedir. Rumlar zamanında “Kanavuria” bölgesi olarak isimlendirilen vadi, Elevres’in yarıklarından birini oluşturmaktadır. Vadi, bünyesinde kayalara oyulmuş kiliseler, barınaklar, güvercinlikler, bağlar ve yer altı şehrini barındırmaktadır. Vadi boyunca akan Üzengi Deresi ise, vadide kayalarla bitkilerin örtüştüğü ahenkli bir görünümün ortaya çıkmasını sağlamaktadır.

Buranın eskiden altı yüz hanelik bir köy olduğu rivayet edilmektedir. Bir anlatıma göre, bir Bizans imparatorunun düşmanlara karşı bir seferde buradan geçerken köy sakinleri ona, “Kutsal Haç” anlamına gelen Timios Stavros Kilisesi’ni yaptırmıştır (Balta, 2005). Günümüzde ziyaret edilebilir durumda olan kilise, Alakara olarak da isimlendirilmektedir. Timios Stavros Kilisesi (10. ve 19. yüzyıl), vadi girişine yakın bir konumda yer almaktadır. Söz konusu kilise vadi için o kadar önemlidir ki; burası Bizans döneminden itibaren var olan Timios Stavros kilisesinin ismiyle özdeşleşmiştir. Yerleşimde kiliselerin yanı sıra, insanların barınak ve mesken olarak kullandığı kaya mekanlar da bulunmaktaydı. Bunun en önemli örneği, daha önceleri bu kilise civarındaki kaya oluşumlarda yaşayan ve Sinasos’a yerleşince kilisenin adıyla anılan Stavropulos ailesidir.

Vadide, dikkat çeken ve günümüzde hala ziyaret edilebilecek durumda olan en önemli diğer kilise, duvar resimleri 9. yüzyıla tarihlendirilen Aziz Basileios Kilisesi’dir. Kilise köydeki, “Kapadokyalı Babalar”dan biri olan Aziz Basileios adına yaptırılmış olan bir diğer kilisedir (diğeri Beydere’de).

Ayrıca, Gomeda vadisinin güneyindeki Derindere Vadisi (Merdiven Kilise, 9. yüzyıl) ile onun güneyindeki “Meryem Ana Vadisi” ya da Kara/Karae olarak bilinen vadide de (Hacı İsmail Dere Kiliseleri, 10. yüzyıl), Bizans döneminden kalan kiliseler bulunmaktadır. Bahsi geçen tüm kiliseler duvar resimlidir.